واکاوی کمّی و کیفی اُرسی در خانه‌های قاجار اردبیل

  اُرسی، بازشوهای دست‌ساز ایرانی، با قدمتی طولانی از صفویه تا قاجار همواره زینت‌بخش بناهای ایرانی بوده است و در جای جای ایران به چشم می‌خورد. بیش از هر بنا اُرسی‌ها را در خانه‌ها می‌بینیم و خانه‌های اردبیل نیز از این موهبت معماری بی‌نصیب نمانده‌اند. عناصر تزینی –معماری گسترده ای در آثار تاریخی به جای مانده در شهر اردبیل به چشم میخورند.و اُرسی‌ها به‌عنوان یک هنر ایرانی از این قاعده مستثنی نیستند. اُرسی‌های به‌جا‌مانده در خانه‌های اردبیل یادگار‌هایی از زمان زندیه و به‌ویژه قاجار بوده‌اند. آن‌ها دارای طیف وسیعی می‌باشند و به ما این امکان را می‌دهند تا از جهات گوناگون به بررسی و تفکیکشان بپردازیم. از این رو این پرسش مطرح می‌گردد که: آیا علاوه بر دســته‌بندی تاریخی اُرســی‌های قاجاری اردبیل، مؤلفه دیگری چون تزیینات، تناسبات و تعداد بازشو جهت طبقه‌بندی آنها وجود دارد؟ با بررســی و مقایســه اُرســی‌های خانه‌های اردبیل، در این سه دوره زمانی چه تمایزات و یا تشابهاتی در حیطــه شکل، ساختار، تزئینات و یا ویژگی‌های دیگر آن‌ها دیده می‌شود؟ در ادامه جهت پاسخ به سوال پیش رو سعی بر آن است که اُرسی در ســه بازه زمانی پیشــنهادی در دوران قاجار، از لحاظ وجوه تمایزات و تشــابهات در فراوانی، طرح و نقش، شکل کلی، رنگ شیشه ها، جهت گیری، استفاده از نقوش گیاهی و آیات و اسماء الهی و روش ساخت مورد مطالعه قرار می‌گیرد. لذا با نظر به ماهیت پژوهش از روش توصیفــی ـ تحلیلی استفاده شده و اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و میدانی جمع آوری گردیده اســت. با توجه به پژوهش‌های صورت گرفته، می‌توان گفت اُرســی‌های خانه‌های قاجار اردبیل در سه دوره قاجار با وجود تشابهاتی در بخش جهت گیری و طرح و نقش و تمایزات فراوانی در استفاده از رنگ در شیشه اُرسی‌ها و همچنین استفاده از نقوش گیاهی و اسماء الهی بر روی روکوب اُرسی‌ها و شــکل کلی‌شان دارند. با توجه به تشابهات و تفاوت‌های موجود در تحلیل‌های ارائه شده می‌توان گفت از دوره اول به سوم استفاده از شیشه‌های رنگی ونقش و نگار و سایر هنرهای زینت بخش در اُرسی‌ها کاهش یافته و تزیینات کمتر و ساده تر شده‌اند درواقع کیفیت اُرسی‌های قاجار در اردبیل در طی سه دوره از اوایل تا اواخر این دوران سیری نزولی داشته است.